INFORMACJA

o pracach nad systemem zarządzania chemikaliami

w polskich uczelniach

     Konieczność stosowania bardzo wielu różnorodnych odczynników chemicznych w procesie dydaktycznym i w badaniach naukowych jest cechą odróżniającą wydziały chemiczne od innych wydziałów, zarówno uczelni technicznych jak i uniwersytetów.

    Odczynniki chemiczne są charakterystyczną grupą substancji, stwarzających znaczne zagrożenia w trakcie ich przechowywania, transportu, stosowania i eliminacji.

Specyfika ta wynika głównie ze stosowania niewielkich ilości substancji, przy ogromnej ich różnorodności.

W krajach Unii Europejskiej, w celu utrzymania właściwej aktywności naukowej i dydaktycznej, koszty posługiwania się odczynnikami wynikające z tej specyfiki są przewidywane oraz uwzględniane przy planowaniu i przekazywaniu środków finansowych na cele naukowe i dydaktyczne.

Bardzo ważne jest zachowanie bezpiecznych procedur w stosowaniu chemikaliów między innymi dla spełnienia wszelkich wymogów w zakresie ochrony środowiska naturalnego. Koszty związane z utrzymywaniem systemu zbierania i eliminacji odpadów ponoszone są na szczeblu centralnym uczelni dla uniknięcia tendencji „oszczędzania” poprzez ukrywanie rzeczywistych ilości wytwarzanych odpadów.

Problem bezpiecznego stosowania substancji chemicznych dotyczy także innych jednostek naukowych, w tym niektórych wydziałów akademii medycznych i szkół rolniczych.

Obecnie wydziały chemiczne i pokrewne polskich uczelni nie posiadają właściwej, nowoczesnej gospodarki materiałowej substancjami chemicznymi, brak jest również systemu zbierania i eliminacji odpadów.

Na trudności związane z koniecznością opracowania optymalnego w polskich warunkach systemu gospodarowania chemikaliami wpływają zaległości i zaniedbania z ubiegłych kilkudziesięciu lat, w których dla zapewnienia ciągłości prowadzenia prac zgromadzono w wielu przypadkach bardzo znaczne ilości, obecnie przeterminowanych odczynników.

Odczynniki przeterminowane traktowane są jako uciążliwy odpad, a z uwagi na procesy zachodzące w trakcie okresu “starzenia się” stanowić mogą zwiększone zagrożenie. Jednakże w wielu przypadkach substancje o nawet znacznie przekroczonym terminie ważności mogą być wartościowymi odczynnikami dla wielu celów po ewentualnym zastosowaniu prostych metod oczyszczania.

Konieczność dostosowania się w tym zakresie do norm Unii Europejskiej w perspektywie kilku najbliższych lat jest ważnym czynnikiem integrującym środowisko chemiczne polskich uczelni. Prace zmierzające do tego celu podzielić można na kategorie:

	opracowanie procedur i instrukcji dla nowoczesnego systemu gospodarowania substancjami chemicznymi i odpadami oraz wprowadzenie komputerowej ewidencji odczynników,
	przeprowadzenie prac porządkowych związanych z usuwaniem nieprzydatnych odczynników, wykonanie prac remontowych i modernizacyjnych magazynów odczynników,
	zorganizowanie odpowiednio wyposażonego i właściwie zabezpieczonego magazynu odpadów,
	wprowadzenie pełnego systemu zbierania odpadów z powołaniem odpowiednich służb.

        W 1997 roku Wydział Chemiczny Politechniki Śląskiej zainicjował na forum corocznych konferencji dziekanów wydziałów chemicznych opracowanie koncepcji prac, zmierzających do wprowadzenia jednolitego systemu gospodarowania substancjami chemicznymi i odpadami dla współpracujących jednostek. Współpraca o takim zasięgu stanowi jedyne w swoim rodzaju, skoordynowane działanie nie napotykane w krajach Unii Europejskiej.

W 1998 roku zorganizowano w Gliwicach ogólnopolską konferencję pt. “Gospodarka odpadami chemicznymi na wydziałach chemicznych szkół wyższych” z udziałem przedstawicieli ponad dwudziestu wydziałów chemicznych polskich uczelni. Celem jej było omówienie koncepcji i zakresu działań, niezbędnych do opracowania systemu gospodarowania odczynnikami i odpadami.

Dzięki pozytywnie ocenionej ofercie, będącej odpowiedzią na wniosek Ministerstwa Edukacji Narodowej Wydział Chemiczny Politechniki Śląskiej uzyskał finansowanie projektu celowego zamawianego PCZ 03-16 pt. „Opracowanie sposobu oraz systemu organizacyjnego gospodarowania substancjami chemicznymi na wydziałach chemicznych i pokrewnych szkół wyższych oraz koncepcji technologicznych neutralizacji oraz utylizacji odpadów z laboratoriów chemicznych”. Obecnie uczestniczy w nim 25 wydziałów chemicznych szkół wyższych.

Zadania zaplanowane w projekcie zmierzają do następujących celów:

	dokonania oceny zapasów odczynników na poszczególnych wydziałach oraz oceny stanu technicznego i wyposażenia magazynów,
	wprowadzenia kompleksowego, komputerowego systemu ewidencji odczynników,
	optymalizacji gospodarowania odczynnikami,
	opracowania systemu zbierania i segregowania odpadów chemicznych,
	opracowania zasad neutralizacji i eliminacji wybranych grup odczynników i odpadów.

Otrzymane środki umożliwiają opracowanie procedur i instrukcji dla utworzenia nowoczesnego systemu gospodarowania substancjami chemicznymi. Warunkiem koniecznym dla wdrożenia systemu będzie uzyskanie środków finansowych, niezbędnych dla przeprowadzenia prac porządkujących nadmierne zapasy odczynników, wykonania koniecznych modernizacji magazynów odczynników, utworzenia magazynów odpadów oraz powołania służb odpowiedzialnych za wprowadzenie i prawidłowe działanie systemu zbierania odpadów. Rozwiązaniem optymalnym byłoby uzyskanie finansowania wyżej wymienionych prac wdrożeniowych przy skoordynowanym współdziałaniu wszystkich wydziałów chemicznych polskich uczelni.

Jest w pełni możliwe, że rozwiązania i procedury opracowane i przyjęte przez wydziały chemiczne uczelni będą mogły znaleźć zastosowanie w innych jednostkach lub placówkach naukowych, w których w badaniach stosowane są odczynniki chemiczne.

        Informacji o pracach związanych z realizacją projektu udzielić mogą:

- Prof. dr hab. inż. Jan Zawadiak
Wydział Chemiczny Politechniki Śląskiej
tel. 032 237 15 49

- Dr inż. Jacek Majewski
Pełnomocnik Dziekana
d/s Wprowadzenia Systemu Gospodarki
Substancjami Chemicznymi i Odpadami
tel. 032 237 20 65, fax 032 237 10 32

Rezultaty prac projektu PCZ-03-16